Spis treści:
1. Co to jest prawo autorskie?
2. Co jest chronione przez prawo autorskie?
3. Czy muszę dokonać jakichś formalności, żeby mój tekst / film był chroniony prawem autorskim?
4. Czym się różnią autorskie prawa osobiste od autorskich praw majątkowych?
5. Napisałem scenariusz / zrobiłem film razem z kolegą. Kto jest autorem tego scenariusza / filmu ?
6. A co jeśli film / scenariusz zacznie na siebie zarabiać? Jak podzielić pieniądze między współtwórców?
7. Potrzebuję muzyki do mojego filmu. Czy mogę wykorzystać utwory Chopina, Mozarta albo Bacha z oryginalnej płyty?
8. Ale przecież nuty i partytura też są „utworem” i są chronione prawami autorskimi?
9. Słyszałem, że można wykorzystywać w filmach fragmenty utworów do 30 sekund, 10 taktów, itp. i nie trzeba płacić nic ich autorom.
10. A co to jest dozwolony użytek prywatny?
11. Ale przecież w sieci pełno jest niezależnych filmów, gdzie w tle leci znany z radia hit albo jakiś kawałek z muzyki klasycznej?
12. Słyszałem, że jeżeli film jest nie komercyjny i na siebie nie zarabia, wówczas nie muszę pytać się o zgodę na wykorzystanie jakiegoś znanego utworu?
13. A czy wolno cytować fragment książki? Albo fragment artykułu? Czy też trzeba płacić autorowi?
14. A czy to prawo odnosi się także do filmów i utworów muzycznych?
15. A co jeśli chcę wykorzystać fragment programu telewizyjnego, np. Wiadomości czy Teleexpresu? Albo innego programu komercyjnego z TV?
16. Czyli jak to jest? Czy mogę wykorzystać te fragmenty w filmie niezależnym / amatorskim?
17. Czy to prawda, że muszę mieć zgodę osoby na zrobienie jej zdjęcia / nakręcenie jej?
18. Słyszałem, że zgodę muszę mieć tylko od osób, które pojawiają się w kadrze w półzbliżeniu. Czyli od osób w planie ogólnym nie potrzebuję zgody? Ponoć gdy w kadrze pojawia się więcej niż 5 osób ich zgoda również nie jest wymagana. Jak to jest?
19. Czyli jeżeli nakręcę tego dziadka w tej sytuacji to wszystko jest ok i nie ma on prawa się do mnie potem przyczepić?
20. Czy trzeba mieć zgodę na filmowanie w miejscu publicznym (np. park, ulica, przejście podziemne)?
21. Czy tak samo jest w przypadku szkół, centrów handlowych, kin, muzeów?
22. Gdzie mogę znaleźć odpowiedzi na nurtujące mnie pytania?
1. Co to jest prawo autorskie?
Prawo autorskie to zbiór norm prawnych mających na celu ochronę wszelkich przejawów działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalonym w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Kwestie te regulowane są przez Ustawę o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 r. (Dz.U. 1994 nr 24 poz. 83). W przypadkach w ustawie nieuregulowanych stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu Cywilnego.
2. Co jest chronione przez prawo autorskie?
Przedmiotem ochrony prawa autorskiego jest tzw. utwór, a więc dobro niematerialne, będące wyodrębnionym przedmiotem obrotu, które może zostać utrwalone w celu praktycznego korzystania z niego na określonym materialnym nośniku, dzięki czemu powstaje egzemplarz utworu. Utrwaleniu utworu nie musi towarzyszyć zakomunikowanie go innym osobom (nie musisz udostępniać swojego scenariusza znajomym żeby chronione było prawem autorskim). Jeżeli napiszesz scenariusz i schowasz go do szuflady on i tak podlega ochronie. Ważny jest sam fakt utrwalenia utworu w takiej formie, która umożliwi osobom potencjalnie zainteresowanym zapoznanie się z danym utworem.
Ochronie nie podlegają pomysły, idee, poglądy, które nie objawiły się w żadnej materialnej formie.
3. Czy muszę dokonać jakichś formalności, żeby mój tekst / film był chroniony prawem autorskim?
Nie. Prawo autorskie chroni Twój utwór już od momentu jego utrwalenia z mocy samego prawa (automatycznie). Wszelkiego rodzaju formalności, np. w postaci rejestrowania utworów w organizacjach zajmujących się ochroną praw autorskich lub uzyskiwanie notarialnych zaświadczeń nie decydują o zakresie ochrony z tytułu prawa autorskiego i mogą mieć jedynie znaczenie pomocnicze w kontekście dochodzenia przez uprawnione podmioty określonych roszczeń (np. w przypadku dowodzenia przed sądem konkretnych okoliczności).
4. Czym się różnią autorskie prawa osobiste od autorskich praw majątkowych?
Od momentu utrwalenia utworu przysługują Ci oba rodzaje praw. Ich różnica polega na tym, że prawa osobiste są niezbywalne (nikt nie może Ci ich odebrać, ale też sam nie możesz się ich zrzec), z kolei prawami majątkowymi możesz dowolnie rozporządzać (sprzedać, oddać, itp.). A co składa się na poszczególne rodzaje praw?
Autorskie prawa osobiste:
1) prawo do autorstwa utworu;
2) prawo do oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania
go anonimowo;
3) prawo do nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania;
4) prawo do decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności;
5) prawo do nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.
Autorskie prawa majątkowe:
prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu.
Czyli cokolwiek by się nie działo, jeśli napisałeś scenariusz, to na zawsze Ty zostajesz jego twórcą, bo to Twoje niezbywalne prawo.
5. Napisałem scenariusz / zrobiłem film razem z kolegą. Kto jest autorem tego scenariusza / filmu ?
Jeżeli obaj wnieśliście określony twórczy wkład w powstanie tego utworu, wówczas obaj jesteście współtwórcami tegoż utworu. Wkład twórczy oznacza, że osoby które co prawda współpracowały przy realizacji danego utworu, ale ich współpraca miała jedynie aspekt techniczny czy organizacyjny (np. znajomy wydrukował Twój scenariusz, załatwił nocleg aktorom, przyniósł kanapki na plan), nie są współautorami tego utworu.
6. A co jeśli film / scenariusz zacznie na siebie zarabiać? Jak podzielić pieniądze między współtwórców?
Istnieją zasadniczo trzy podstawy prawne określania wielkości udziałów poszczególnych współtwórców we wspólnie im przysługujących prawach autorskich do stworzonego przez nich utworu.
1). W pierwszej kolejności w zastosowanie wchodzi system ustawowy, zgodnie z którym domniemywa się, iż wielkości tego rodzaju udziałów są sobie równe, niezależnie od liczby współtwórców.
2). Zasada powyższa może zostać zniesiona poprzez zawarcie przez współtwórców określonej umowy, w odmienny sposób ustalającej proporcje między wielkością przysługujących im udziałów we wspólnych prawach autorskich.
3). Najrzadziej występującym w praktyce sposobem jest tryb postępowania sądowego, gdy współtwórcy nie są w stanie dojść w omawianym zakresie do porozumienia między sobą.
Innymi słowy musisz pamiętać, że jeśli nie umówisz się inaczej ze znajomymi, wszelkie zyski pochodzące z Waszego utworu musicie podzielić po równo między wszystkich współtwórców.
7. Potrzebuję muzyki do mojego filmu. Czy mogę wykorzystać utwory Chopina, Mozarta albo Bacha z oryginalnej płyty?
Nie. Nagranie utworów Chopina, Mozarta, Bacha lub innego kompozytora jest niczym innym jak tylko opracowaniem ich utworów przez pewnych wykonawców i jako takie jest odrębnym utworem, chronionym prawami autorskimi. Osoba dokonująca takiego opracowania (czyli np. pianista, dyrygent, członkowie orkiestry) nabywa prawa autorskie do niego i uzyskuje status twórcy.
Inaczej wygląda to w sytuacji, w której sam weźmiesz nuty do rąk i wykonasz taki utwór. Wówczas sam stajesz się twórcą opracowania i możesz korzystać z niego do woli.
Wykorzystanie jakiegokolwiek utworu muzycznego możliwe jest tylko po uzyskaniu zgody właściciela praw autorskich danego utworu. Zgoda powinna być udzielona w formie pisemnej (w profesjonalnym obrocie stosuje się tzw. umowy licencyjne), co do zasady jest to forma zastrzeżona pod rygorem nieważności (jej niezachowanie skutkuje nieważnością danego kontraktu).
8. Ale przecież nuty i partytura też są „utworem” i są chronione prawami autorskimi?
Zgadza się, ale zasadą ogólną prawa autorskiego jest to, że wygasają one z upływem 70 lat od śmierci autora lub ostatniego z żyjących współtwórców. Mówi o tym art. 36 Ustawy. Oczywiście mówimy tu o prawach majątkowych, bo prawa osobiste istnieją nadal. W związku z tym nie możesz przypisać sobie statusu autora wykonanego przez siebie utworu Bacha.
9. Słyszałem, że można wykorzystywać w filmach fragmenty utworów do 30 sekund, 10 taktów, itp. i nie trzeba płacić nic ich autorom.
Nie prawda. W polskim prawie każde wykorzystanie całości lub fragmentu cudzej twórczości, nie mieszczące się w granicach dozwolonego użytku prywatnego, powoduje powstanie roszczenia o wynagrodzenie dla autora.
10. A co to jest dozwolony użytek prywatny?
Jest to uprawnienie do nieodpłatnego korzystania z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego. Zakres tego uprawnienia nie został określony w ustawie w sposób ścisły. Obejmuje on korzystanie z pojedynczych egzemplarzy utworów przez krąg osób pozostających w związku osobistym, w szczególności pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego. Czyli np. dozwolone jest udostępnienie przez osobę wypożyczającą kastę wideo tejże kasety swojemu bratankowi w celu obejrzenia utrwalonego na niej filmu i że dla dokonania takiej czynności wypożyczający nie musi uzyskiwać żadnych dodatkowych zezwoleń ani ponosić jakichkolwiek szczególnych opłat na rzecz podmiotu wyłącznie uprawnionego z tytułu majątkowych praw autorskich do filmu.
Z kolei za każde inne wykorzystanie utworu, wykraczające za powyższe, wymaga uzyskania zgody właściciela praw do utworu.
11. Ale przecież w sieci pełno jest niezależnych filmów, gdzie w tle leci znany z radia hit albo jakiś kawałek z muzyki klasycznej?
Co nie oznacza, że autorzy tych filmów działają zgodnie z prawem. Prawo autorskie ma to do siebie, że inicjatywa w zakresie dochodzenia praw autorskich leży po stronie właściciela tych praw. Także taki film może przeleżeć w sieci nawet kilkanaście lat, ale jeśli autor tego muzycznego hitu obejrzy film, wówczas ma prawo zażądać od twórcy filmu wynagrodzenia. A w razie oporu ze strony twórcy – ma prawo wytoczyć proces, który z pewnością wygra.
12. Słyszałem, że jeżeli film jest nie komercyjny i na siebie nie zarabia, wówczas nie muszę pytać się o zgodę na wykorzystanie jakiegoś znanego utworu?
Nie prawda. Jest to taka sama sytuacja jak w przypadku pyt. 9.
13. A czy wolno cytować fragment książki? Albo fragment artykułu? Czy też trzeba płacić autorowi?
Wolno cytować zarówno książkę jak i artykuł. Ten drugi nawet w całości. Jest to tak zwane dozwolone prawo cytatu, które zaliczamy do kategorii dozwolonego użytku publicznego. Sprowadza się ono do możliwości przytaczania w utworach stanowiących samoistną całość urywków rozpowszechnionych utworów lub drobnych utworów w całości. Ale nie jest to taki piękne jak by się mogło wydawać. Przytaczanie, cytowanie MUSI być dokonane w celach naukowo-dydaktycznych. Można go wówczas dokonać nieodpłatnie, bez konieczności uzyskania zgody autora (pod warunkiem spełnienia wymogów co do celu cytowania). Aby nie narazić się na zarzut naruszenia cudzych praw autorskich, istotne jest odpowiednie uzasadnienie zastosowania danego cytatu, zgodnie z wymogami ustawowymi (czyli film, w którym wykorzystujecie cytat musi mieć charakter edukacyjny) oraz dbałość o ograniczoną objętość zapożyczeń. I oczywiście należy pamiętać o podaniu źródła oraz nazwiska i imienia twórcy.
14. A czy to prawo odnosi się także do filmów i utworów muzycznych?
Tak. Ale przesłanki nadal pozostają te same. Art. 29 ust. 1 Ustawy mówi wyraźnie : „Wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym wyjaśnianiem, analizą krytyczną, nauczaniem lub prawami gatunku twórczości.” Czyli w przytaczamy tylko w celach naukowo-dydaktycznych! I oczywiście należy pamiętać o podaniu źródła oraz nazwiska i imienia twórcy!
15. A co jeśli chcę wykorzystać fragment programu telewizyjnego, np. Wiadomości czy Teleexpresu? Albo innego programu komercyjnego z TV?
Zasada jest podobna. Muszą zostać spełnione przesłanki określone w art. 29 ust.1 Ustawy. I oczywiście należy pamiętać o podaniu źródła oraz nazwiska i imienia twórcy!
16. Czyli jak to jest? Czy mogę wykorzystać te fragmenty w filmie niezależnym / amatorskim?
Co do zasady nie, ponieważ film z założenia nie jest dziełem dydaktycznym. No chyba, że kręcicie film na zajęcia z języka polskiego o twórczości Sienkiewicza.
17. Czy to prawda, że muszę mieć zgodę osoby na zrobienie jej zdjęcia / nakręcenie jej?
Tak. Co prawda ustawa o prawie autorskim nic nie wspomina o konieczności uzyskania zezwolenia na kręcenie czy fotografowanie osoby. Ale należy pamiętać, że w tym przypadku mają także zastosowanie przepisy kodeksu cywilnego. Kodeks cywilny traktuje wizerunek osoby jako jej dobro osobiste, podlegające ochronie. W związku z tym musimy pamiętać, że zgody filmowanej osoby wymaga zarówno kręcenie / robienie zdjęcia jak i jego późniejsze rozpowszechnianie. Zgoda może być udzielona w różny sposób (czy to ustnie czy pisemnie), jednak musisz pamiętać, że w razie ewentualnego sporu to na Tobie będzie ciążył obowiązek udowodnienia legalności Twojego działania, więc lepiej zaopatrzyć się zgodę pisemną.
18. Słyszałem, że zgodę muszę mieć tylko od osób, które pojawiają się w kadrze w półzbliżeniu. Czyli od osób w planie ogólnym nie potrzebuję zgody? Ponoć gdy w kadrze pojawia się więcej niż 5 osób ich zgoda również nie jest wymagana. Jak to jest?
Plan czy ilość osób w kadrze nie ma żadnego znaczenia. Ustawa wyraźnie wymienia przypadki, w których zgoda nie jest wymagana:
- nie potrzebujemy zgody osoby powszechnie znanej, jeżeli wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych,
zawodowych;
- nie potrzebujemy zgody osoby stanowiącej jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza.
Faktem jest, że druga sytuacja pozostawia wiele możliwości interpretacyjnych. W praktyce przyjmuje się, że gdy kręcąc scenę w parku nakręcimy dziadka siedzącego na ławce lub dzieci karmiące gołębie, wówczas traktowane są one jako szczegół krajobrazu. Oczywiste jest, że zgoda jest konieczna, gdy osoba wypowiada się przed kamerą lub uczestniczy w akcji.
19. Czyli jeżeli nakręcę tego dziadka w tej sytuacji to wszystko jest ok i nie ma on prawa się do mnie potem przyczepić?
Niestety nie. Na podstawie art. 24 Kodeksu Cywilnego każdy, czyje dobro osobiste (w tym także prawo do wizerunku) zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. A kiedy działanie to nie jest bezprawne? Otóż wtedy, gdy posiadamy na nie zgodę uprawnionego. W każdym innym przypadku osoba może uznać, że ukazując ją w filmie ośmieszyłeś ją, sprawiłeś przykrość, lub w inny sposób sprawiłeś, że poczuła się pokrzywdzona. Może wówczas pozwać Cię do sądu, wysuwając jednocześnie żądanie zaniechania działania (usunięcie jej z filmu, wycofanie filmu z emisji) i/lub wypłacenia odszkodowania. Także jesteś tu zdany na łaskę i nie łaskę ludzi pojawiających się w Twoim filmie. Dlatego lepiej zabezpieczyć się zgodą.
20. Czy trzeba mieć zgodę na filmowanie w miejscu publicznym (np. park, ulica, przejście podziemne)?
Miejsca publiczne, takie jak parki, ulice, przejścia podziemne są własnością gmin i jako takie nie wymagają uzyskania zgody na ich kręcenie, chyba że zdjęcia utrudniają ruch pieszych, samochodów, stwarzają niebezpieczeństwo, etc. Wówczas należy udać się po zgodę do Urzędu Miasta (ta zazwyczaj nic nie kosztuje, chyba że wiąże się to z dużymi utrudnieniami, np. w ruchu). Należy uważać, żeby w kadrze nie znalazły się wyraźne znaki graficzne, np. baner Coca-Coli, nazwa sklepu, etc. Wówczas do pełni szczęścia wymagana jest zgoda właściciela marki na jej wykorzystanie w filmie.
21. Czy tak samo jest w przypadku szkół, centrów handlowych, kin, muzeów?
Nie. W takich sytuacjach należy uzyskać zgodę zarządców poszczególnych ośrodków na kręcenie na danym terenie. Przy okazji kin i muzeów należy pamiętać, że każde ukazanie ekranu kina (czy nawet fragmentu ścieżki dźwiękowej w tle) czy też fragmentu obrazu, rzeźny czy ekspozycji musi być zabezpieczone zgodą właściciela praw autorskich do określonego utworu! W przypadku centrów handlowych istotne jest, by przy ukazaniu poszczególnych butików uzyskać zgodę właściciela danego butiku! Zgoda dyrektora centrum handlowego nie uprawnia do ukazania marki określonego butiku!
22. Gdzie mogę znaleźć odpowiedzi na nurtujące mnie pytania?
Najlepszym źródłem jest ustawa, dołączona w załączniku do tego postu. Jeżeli masz jeszcze jakieś wątpliwości, a powyższy FAQ ich nie rozwiał – pytaj na forum. W miarę możliwości postaramy się udzielić odpowiedzi.
Ostatnio edytowany przez LGF 13 Lis 2007, 20:05, edytowano w sumie 2 razy
|